Risico-aversie tegen succesvolle referenda leidde tot permanente samenwerking van politieke partijen in regering en parlement. De vier regeringspartijen – de Zwitserse Volkspartij, Radicalen, Christen-democraten en Sociaal-democraten, die ongeveer 80% van het electoraat vertegenwoordigen – proberen compromissen te vinden in al hun beslissingen. Een compromis kan echter mislukken. Het kan zelfs een regeringspartij zijn die, kiezend voor een inhoudelijke oppositie, een referendum uitroept. Toch is de compromispolitiek succesvol. Terwijl de meeste grondwetswijzigingen door het volk en de kantons worden aanvaard, worden weinig wetsontwerpen door een referendum aangevochten. Veranderende coalities tussen verschillende partijen wekken wederzijds vertrouwen en respect met alle verschillende partners van de grote coalitie.
Samenwerking in het parlement
Het was belangrijk om de belangrijkste politieke partijen te integreren in een regeringscoalitie. Coöptatie was echter geen gratis lunch, maar een deal. Van de nieuwe leden van de regeringscoalitie werd ook verwacht dat ze in het parlement zouden meewerken en wetgevende compromissen zouden steunen die sterk genoeg waren om een referendum te laten slagen. Vroeger was dit niet altijd het geval, en het gebrek aan samenwerking tussen regering en parlement en de ontbrekende bereidheid om compromissen te sluiten leidden zelfs tot een crisis in het Zwitserse politieke systeem.
Probleem-specifieke oppositie
In het ideale geval steunen alle regeringspartijen een wetgevingsproject unaniem in consensus. Deze ideale situatie is echter relatief zeldzaam. Vaker zijn de politieke elites verdeeld: een of meer politieke partijen lopen over en spelen het spel van een kwestie specifieke oppositie. Dit kan al tijdens parlementaire procedures gebeuren, of later bij besluit van de politieke partijen, die niet altijd achter het standpunt van hun eigen parlementaire fractie staan. In al deze gevallen neemt de kans op een nederlaag voor de overheid aanzienlijk toe. Vroeger wist de centrumrechtse coalitie als natuurlijke meerderheid twee van de drie stemmen te winnen tegen de linkse oppositie. Nu de Zwitserse Volkspartij op zoek is naar een sterker rechts profiel door middel van specifieke oppositie, is de centrumrechtse coalitie vaak verdeeld, wat het regeringsproject in gevaar brengt. Als twee partijen de consensus verlaten, is de nederlaag van het overheidsproject met grote waarschijnlijkheid voorspelbaar.
Het belang van wisselende coalities
Wisselende coalities die van kwestie tot kwestie verschillen, zijn belangrijk voor de cultuur van onderhandelen en compromissen sluiten. Politieke actoren, die vandaag tegengesteld zijn over een bepaald onderwerp, kunnen zich morgen als coalitiepartners bevinden voor een ander onderwerp. De parlementaire fracties van sociaal-democraten en christen-democraten, die vandaag tegengesteld zijn in het financiële beleid, zouden even goed de kerncoalitie in het welzijnsbeleid kunnen zijn. Elke politieke partij moet elkaar leren kennen om in de rol van winnaar én verliezer te komen. Dit bevordert wederzijds respect. Wisselende coalities in het parlement zijn een belangrijke reden waarom de consensusdemocratie ondanks toenemende polarisatie nog steeds werkt.
De zwakke plek is echter dat de voorwaarden voor wisselende coalities niet altijd worden gegeven. Zo hebben de drie partijen van de centrum-rechtse alliantie in de jaren tachtig regelmatig de groen-linkse coalitie verworpen in de grote vraagstukken van overheidsfinanciën, energie of milieu. De heersende meerderheid weigerde huisvesting en compromissen, en werd niet blootgesteld aan het risico van machtsverlies door competitieve verkiezingen zoals in een meerderheidssysteem. Dus, aangezien de grote verandering van oppositie- en regeringspartijen in het Zwitserse politieke systeem ontbreekt, zijn de kleine veranderingen in de kwestie-specifieke coalities tussen de verschillende partijen des te belangrijker.
Compromis in het parlement en directe democratie
Minder dan 10% van de wetsvoorstellen die door het parlement zijn aangenomen, wordt betwist door een facultatief referendum. Als het parlement een goede flair lijkt te hebben om het referendum-risico te vermijden, is dat te wijten aan verschillende factoren. Het ontwerp dat voortkomt uit de pre-parlementaire procedures heeft een verhaal te vertellen: het parlement weet welke kwesties controversieel waren en welke unaniem werden aanvaard, en ze kennen de standpunten van de belangrijke belangengroepen en van de Federale Raad. Delen van de parlementsleden hebben intense relaties met belangengroepen waarvan ze de punten steunen. Per artikel van het nieuwe wetsvoorstel worden de wijzigingen van alle fasen van de procedure gedocumenteerd. Zo weten de parlementsleden en de fracties alles over de moeilijkheden en kwetsbaarheden van elk compromis dat is bereikt, en over de robuustheid van een oplossing. Ook de fracties van het Parlement proberen het risico van een referendum te vermijden en zoeken naar een compromis dat door zoveel mogelijk partijen wordt gesteund.
Semi-directe democratie: de interactie van representatieve en directe democratie
De meeste beslissingen in de Zwitserse politiek worden genomen door het parlement en de uitvoerende macht, zoals in elk ander representatief systeem. In gevallen echter die door de grondwet zijn bepaald, heeft het volk het laatste woord over de beslissing. Om het simpel te zeggen, kunnen we zeggen dat voor de belangrijkste zaken (grondwet) het altijd de mensen zijn, voor belangrijke zaken (wetten) de mensen, en voor alle beslissingen van minder belang is het het parlement of de uitvoerende macht die het laatste woord hebben. Dit is de reden waarom het Zwitserse systeem een “semi-directe democratie” wordt genoemd, wat betekent dat het besluitvormingssysteem ook is samengesteld uit elementen van representatieve en directe democratie.