“Om nieuw economisch denken te realiseren moet het nauwe mensbeeld van de homo economicus vervangen worden door één dat gebaseerd is op wederkerigheid, veranderende waarden, onderlinge afhankelijkheid en verbondenheid met de natuur.”
Kate Raworth, Engelse econoom werkzaam voor de Universiteit van Oxford
Donut economie
Kate Raworth is een opstandige econoom die nadenkt over de rol van haar vakgebied in de 21e eeuw. In haar boek ‘Donut economie’ legt ze in heldere taal uit waarom de focus op BBP-groei, neoklassieke economische theorie en neoliberalisme in de 21e eeuw niet meer voldoen. Daarnaast herdefinieert ze de taak van economen: economen moeten in haar ogen niet langer hun tijd besteden aan het ontdekken van “wetten”, maar zich richten op het ontwerpen van distributieve en regeneratieve systemen.
Ware winst
In zijn ‘Gemene Goed Economie’ neemt Christiaan Felber niet de winstmaximalisatie als uitgangspunt, maar menselijke waardigheid, solidariteit, ecologische duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en democratie. In de Gemene Goed Economie is het doel verhoging van het gemene goed. De tegenstelling tussen menselijke en economische waarden is fataal omdat waarden het fundament zijn voor het ‘samen-leven’.
Felber pleit dan ook voor maximaal welzijn voor iedereen en behoud (soms ook opbouwen) van ieders waardigheid. Hoogste tijd om over te schakelen op de economie van het gemene goed. Felber stelt ook dat zijn systeem niet de enige mogelijkheid is, maar wel dat we moeten streven naar maximalisatie van het Gemene Goed.
Avram Noam Chomsky
Chomsky wordt een anarchist genoemd. Daarop zegt hij in een VRT-interview: “Als dat betekent op zoek gaan naar structuren van verdrukking en het bestaansrecht daarvan in vraag stellen, dan ben ik graag een anarchist.” Voor de Amerikaanse denker is vrijheid van meningsuiting heilig, zelfs voor Holocaustontkenners.
Chomsky’s benadering van media en publieke opinie is gebaseerd op het ‘vals bewustzijn’; mensen worden misleid door de propaganda van hun leiders die tegenstellingen in stand willen houden. Hij zou graag zien dat ‘de burgers een cursus intellectuele zelfverdediging zouden volgen om zichzelf te kunnen beschermen tegen manipulatie en controle.’
Over de banken- en vastgoedcrisis van 2008 is zijn visie: “Deze crisis is zwaarder, door de religieus-fanatieke marktfundamentalisten die de regulering willen ontmantelen.” Maar eigenlijk is er niets nieuws onder de zon, want er is eigenlijk geen vrije markt volgens Chomsky: “Het is altijd de staat die de kosten betaalt en de risico’s loopt, en de privésector die met de winst gaat lopen”.
Paul Mason
Paul Mason, een veelbekroonde economieredacteur van Channel 4 News: ‘Als het economische systeem niet verandert, zal de globalisering uiteenvallen, zoals Trump, Bolsonaro en Brexit tonen’.
‘De voornaamste tegenstrijdigheid vandaag de dag is die tussen de mogelijkheid van gratis goederen en informatie in overvloed, en een systeem van monopolies, banken en overheden die proberen zaken privé, schaars en verhandelbaar te houden,’ schrijft Mason.
De topdoelstellingen van het postkapitalisme zijn volgens Mason het snel terugdringen van de CO2-uitstoot, het stabiliseren van het financiële systeem, het bieden van een hoog niveau van materiële voorspoed en welzijn, en het afstellen van de technologische ontwikkeling op de terugdringing van ‘noodzakelijke arbeid’.
Pikkety
De Franse econoom Thomas Piketty heeft met zijn boeken de groeiende ongelijkheid aangekaart; de ware redenen voor ongelijkheid zijn te vinden in politiek en ideologie.
“Als het kapitalisme niet aan banden wordt gelegd, leidt dit systeem tot een steeds grotere concentratie van alle rijkdom in steeds minder handen. Alleen een supra-internationaal wereldwijd belastingssysteem kan en moet een belasting opleggen aan kapitaal, aan vermogen – niet aan de ‘winst op vermogen’ alleen, dat valt onder belastbare inkomens – maar een vaste taks op het vermogen zelf. Alleen zo kan een gevaarlijke afglijding naar negentiende-eeuwse toestanden worden vermeden.” dixit Pikkety.
- Hij pleit voor een doorgedreven progressieve inkomstenbelasting, waarbij het gemiddelde belastingtarief hoger wordt naarmate het inkomen stijgt – in dit geval wel tot 90 procent.
- Sociale participatie; Werknemers zouden 50 procent van de zitjes in raden van bestuur moeten krijgen.
- Het eigendomsmodel is hét centrale vraagstuk: Onder het mom ‘sociaal en tijdelijk bezit’, in plaats van privaat bezit, zou er volgens hem een progressieve jaarlijkse eigendomsbelasting moeten komen, van 0,1 procent voor patrimonium onder de 100.000 euro tot 90 procent vanaf 2 miljard euro.
- Er moet ook een progressieve inkomensbelasting komen waarbij wie meer dan 100.000 euro per jaar verdient 10 procent extra belast wordt, en wie de kaap van 200.000 euro overschrijdt 20 procent extra.
Monbiot
George Monbiot is een Brits schrijver, bekend om zijn ecologisch en politiek activisme. Volgens Monbiot heeft het neoliberalisme er een puinhoop van gemaakt, maar het kapitalisme hoeft niet weg. Een linkse lente begint in de buurt, de tuin en de bibliotheek.
We hebben behoefte aan een herstelverhaal stelt hij;
“Het land wordt geteisterd door machtige en boosaardige krachten van neoliberale economen en politici die ons vertellen dat we individuen zijn wier natuurlijke bestemming het is om als zwerfhonden te vechten om een vuilnisbak. Wij, de helden van het verhaal, erkennen dat mensen over unieke altruïstische en empathische vermogens beschikken. We zullen gemeenschappen bouwen die mensen een gevoel van geborgenheid geven. Op die manier herstellen we de orde in het land.”
David Harvey
is sociaal-geograaf, hoogleraar aan de City University of New York en wordt beschouwd als een invloedrijk sociaal theoreticus. Voor hem ligt het kapitalisme, als een model van sociale, politieke en economische organisatie, aan de basis van talrijke ernstige actuele en potentiële conflicten. De logica van het kapitalistisch systeem gaat uit van eindeloze groei. De eindeloze accumulatie van kapitaal vernietigt de planeet en creëert steeds grotere ongelijkheid.
Het kapitalistisch systeem lijkt zich te gedragen zoals een verslaafde, die voortdurend groei nodig heeft om zichzelf in stand te houden. De eindeloze accumulatie van kapitaal, in een spiraal die steeds groter wordt en sneller beweegt, is de kern van het probleem.
De inperking van het vrije mondiale verkeer van kapitaal moet dus voorkomen dat er waarde uit de lokale economieën wordt weggezogen. Hoe kan dit ingevoerd worden? Er moet een manier worden ontwikkeld om de vrije beweging van kapitaal te blokkeren en daarbij moet de lokale economie meer autoriteit krijgen.
Ingrid Robeyns: limitarianism
Robeyns, Belgische filosoof, stelt dat er een limiet moet zijn aan het inkomen en de rijkdom die een persoon kan verzamelen. Net zoals we een armoede kennen, waaronder niemand zou moeten vallen, moeten we een lijn van rijkdom herkennen, die niemand zou moeten opstaan. Deze oproep tot een nivellering is misschien wel het meest godslasterlijke idee in het hedendaagse gesprek maar daarom niet verkeerd. Hier moet echt over nagedacht worden.
Stephanie Kelton
Stephanie Kelton bespreekt MMT in haar boek ‘The Deficit Myth’ – sinds kort uit in het Nederlands als ‘De mythe van de staatsschuld’. Moderne Monetaire Theorie (MMT) klinkt als de titel van een taaie syllabus, maar het is een gedachtegoed. Het kernidee van MMT luidt: een overheid die baas is van haar eigen munt – zoals in de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk – hoeft zich helemaal niet te houden aan budgettaire beperkingen zoals staatsschuld of begrotingstekort. Dat zijn voor Kelton en de haren arbitraire, denkbeeldige remmen op de uitgaven die de staat kan doen. Een overheid die in zijn eigen munt kan lenen, kan niet failliet gaan en hoeft maar de knop aan te zetten om geld bij te drukken en zo haar beleid betalen.
Jason Hickel
Jason Hickel is een economisch antropoloog, geboren in Zuid-Afrika. Hij onderwijst en onderzoekt al enkele jaren aan de London School of Economics. De kernthema’s van zijn werk zijn armoede, ongelijkheid en de vernietiging van de natuur.
Besluit
Dit zijn maar enkele namen, maar er zijn nog een hele boel andere mensen met deze problemen bezig. Ook een steeds grotere groep burgers beginnen zich te organiseren in burgerverenigingen. Het is tijd dat burgers hun verantwoordelijkheid nemen en misschien wel hun gedrag veranderen, uit hun cocon komen en rondom kijken.
We zitten in een periode waar we gelijktijdig een democratie zonder deugdzaamheid hebben en welvaart zonder verantwoordelijkheid te nemen. We zitten in een periode van aftakeling waarna er gewoonlijk een periode van groei volgt. Maar de transitie van de aftakeling naar een nieuwe aanpak kan lang en akelig zijn. Het geeft vooral te denken wat de volgende generaties zullen moeten doorstaan.