“Laten we opnieuw beginnen met revolutionaire dromen: dat we onze verslaving aan economische groei kunnen inruilen voor immateriële bloei. Dat we hebzucht kunnen vervangen door ontwikkeling. Stijgende aandelenkoersen door natuur. Zelfvernietiging door geborgenheid. De langzame verwoesting van de aarde door de rijkdom van het genoeg.”
Asha ten Broeke, wetenschapsjournalist.
Kate Raworth is een opstandige econoom die nadenkt over de rol van haar vakgebied in de 21e eeuw. In haar boek ‘Donut economie’ legt ze in heldere taal uit waarom de focus op BBP-groei, neoklassieke economische theorie en neoliberalisme in de 21e eeuw niet meer voldoen. Haar belangrijkste visualisatie is de donut, die het Bruto Binnenlands Product zou moeten vervangen als graadmeter voor de welvaart in een land: de binnenste ring definieert elf basisvoorzieningen waar ieder mens recht op heeft; de buitenste ring geeftnegen planetaire grenzenweer.
Van klimaatverandering tot aan ongelijkheid: we lopen op dit moment keihard tegen de grenzen van economische groei aan. Gelukkig kan het ook anders. Door ‘de donut’ van Kate Raworth te omarmen, kunnen we een wereld creëren waarin rechtvaardigheid en ecologisch herstel centraal staan.
Is economic growth killing the planet?
Dat was de tekst die een groep economiestudenten begin 2015 op een billboard plaatste. De economen in spé waren klaar met de eenzijdige focus op de groei van het bbp. En dus besloten ze hun kritiek openlijk kenbaar te maken.
Een economie-revolutie
De studenten stonden niet alleen in hun protest. De financiële crisis markeerde het beginpunt van een heuse economie-revolutie. Van New York tot aan Madrid: overal ter wereld gingen mensen de straat op in verzet tegen het mainstream economisch denken. In verzet tegen het economische systeem dat sociale ongelijkheid, klimaatontwrichting en de teloorgang van natuurlijke ecosystemen veroorzaakt.
Maar om daadwerkelijk iets te veranderen hebben we aan kritiek op oude ideeën alleen niet genoeg. We hebben nieuwe ideeën nodig. En een nieuw economisch model dat laat zien hoe het anders en beter kan. De veelbesproken donut van Kate Raworth is zo’n model.
De donut-economie
In haar boek Donut-economie pleit Kate voor een economisch systeem waarin iedereen recht heeft op sociale voorspoed en niemand het recht heeft om het aardse ecosysteem te misbruiken voor eigen gewin. Ze schetst een planeet-brede visie op de economie, waarin de ecologische grenzen van onze aarde worden gerespecteerd en we ervoor zorgen dat ieder mens een waardig leven kan leiden.
Op zoek naar balans
Binnen de binnenste cirkel van de donut – het sociale fundament – bevindt zich menselijke ellende, zoals honger en analfabetisme. Buiten de buitenste ring van de figuur – het ecologische plafond – bevindt zich de aantasting van de planeet, zoals klimaatverandering en afnemende biodiversiteit. Tussen deze twee cirkels in bevindt zich de donut. Kate: “Dat is de ruimte waarin we, binnen de mogelijkheden van de planeet, kunnen voorzien in de behoeften van iedereen. Om welzijn van mens en natuur te laten bloeien is het vinden van de juiste balans dus essentieel.”
Een gigantische impact
Het gedachtegoed van Kate slaat in als een bom. Overal ter wereld voelen ondernemers, wetenschappers en politici: dit zou weleens hét model kunnen zijn dat ervoor gaat zorgen dat duurzaamheid uit zijn groene bubbel breekt en binnendringt in het DNA van markt en maatschappij.
Mens- en milieu-inclusief
Zo ook betekenisvol ondernemer Volkert Engelsman. “Raworth rekent genadeloos af met een economie die dwars door de systeemgrenzen van mens en planeet heen dendert en Oost-Indisch doof lijkt voor de maatschappelijke kosten ervan”, vertelt Volkert. “De donuteconomie verbeeldt op weergaloze wijze een mens- en milieu-inclusieve economie die recht doet aan de welvaartsdefinitie die we uiteindelijk met z’n allen willen.”
Van hebzucht naar welzijn
Nu is de vraag: hoe komen we op het punt waarop we in de behoefte van iedereen kunnen voorzien zonder dat dit ten koste gaat van de planeet? Dat lukt volgens Kate alleen als we op een fundamenteel andere manier naar de economie gaan kijken.
Afkicken van groei
Zo moeten we volgens de donut-econoom zo snel mogelijk af van onze fixatie op de groei van het bbp. Onze verslaving aan economische groei heeft namelijk geleid tot extreme ongelijkheid en een ongekende aantasting van het milieu. Wat we veel beter kunnen doen is een bredere doelstelling – waarin het welzijn van mens en planeet vertegenwoordigd zijn – omarmen.
Van lineair en mensonwaardig naar eerlijk en circulair
Verder roept Raworth iedereen op om niet langer te doen alsof de mens een homo economicus is die volstrekt rationeel door het leven gaat. We moeten een economisch systeem creëren dat past bij de daadwerkelijke aard van de mens. Een systeem waarin verbondenheid met anderen én met de levende planeet centraal staat en waarin economische activiteit draait om het herstellen van de natuur en het herverdelen van welvaart.
De Grenzen waarbinnen moet gewerkt worden
Beslissingen moeten steeds genomen worden door rekening te houden met de volgende grenzen. Wat niet binnen de donut past mag niet uitgevoerd worden.
- Elf basisvoorzieningen:
De economie moet ervoor zorgen dat er voor niemand een tekort is aan: water, eten, wonen, energie, gezondheid, onderwijs, inkomen & werk, sociale billijkheid, gendergelijkheid, netwerken, vrede & rechtvaardigheid, politieke rechten.
- Planetaire grenzen:
De economie moet rekening houden met Klimaatverandering, chemische verontreiniging, verzuring oceanen, hoeveelheid fosfor en stikstof, zoetwaterverbruik, omzetting land voor menselijk gebruik, verlies biodiversiteit, luchtvervuiling, gat in ozonlaag.