Naast alle positieve eigenschappen van het Zwitserse federalisme, wordt het ook geconfronteerd met verschillende uitdagingen;
° Ten eerste worden in een geglobaliseerde wereld de grenzen van de relatief kleine federale entiteiten in Zwitserland uitgedaagd.
° Ten tweede leidt de oververtegenwoordiging van de kleinere, meer landelijke kantons tot een sterke onbalans van het politieke gewicht van iemands stem.
° Ten derde rijst de vraag of de vele kleine kantons van Zwitserland op de lange termijn kunnen overleven.
° Ten vierde heeft de sterke immigratie van de laatste decennia geleid tot nieuwe problemen van multiculturele integratie. Federalisme kan geen oplossingen bieden voor deze maatschappelijke problemen.
Zwitsers federalisme in een geglobaliseerde wereld
Zwitserland is een van de meest gedecentraliseerde en gefederaliseerde landen ter wereld. De autonomie van zowel de kantons als de gemeenten wordt echter op de proef gesteld in een economie die steeds meer geglobaliseerd wordt. In de geglobaliseerde politiek sluit de federale overheid internationale verdragen die onder de verantwoordelijkheid van de kantons kunnen vallen. De vraag is hoe deze laatste bij de besluitvorming te betrekken. Naar het voorbeeld van de Europese Unie hebben de kantons eigen initiatieven genomen. Ze hebben hun eigen vertegenwoordiger in de Zwitserse missie bij de Europese Unie in Brussel. Bovendien houden kantonnale afgevaardigden in verschillende federale departementen zich bezig met het EU-beleid. Ten slotte leidt de Conferentie van de Kantonnale Regeringen het proces van de opinievorming onder de 26 kantons, zodat ze “met één stem” kunnen spreken wanneer ze in onderhandeling gaan met het federale niveau. Internationalisering en Europeanisering van de politiek leiden echter tot onmiskenbaar verlies van politieke autonomie van zowel de federatie, de kantons als de gemeenten.
Hoe de stem van een Uri-burger zwaarder weegt dan 35 stemmen van een Züricher?
Democratie dringt aan op de gelijke vertegenwoordiging van elk individu, dat wil zeggen, één persoon één stem. Federalisme garandeert een gelijke vertegenwoordiging van de lidstaten van een federatie, dat wil zeggen één kanton één stem. Als de twee wijzen van besluitvorming worden gebruikt om over dezelfde vraag te beslissen, kunnen ze tot verschillende resultaten leiden. Dit kan niet alleen in de twee kamers van het parlement gebeuren, maar ook bij volksstemmingen: een grondwetswijziging kan de meerderheid van het volk krijgen, maar wordt verworpen door de kantons of omgekeerd. Het federalistische veto speelt dan een belangrijke rol: in theorie kunnen de kleinste 13 kantons, met slechts 11% van de kiezers, een patstelling vormen van 11,5 kantonnale stemmen. Dit betekent dat het “federalistische veto”, dat slechts 11 van de kiezers vertegenwoordigt, elke grondwetswijziging kan blokkeren tegen de wil van een democratische meerderheid van 89%. Deze federalistische overheersing is echter zeldzaam. Er zijn slechts acht gevallen geweest in de afgelopen 20 jaar en het federalistische veto vertegenwoordigde tussen 20 en 25% van de kiezers. Toch kan bij elke grondwettelijke stemming één burger uit Uri zwaarder wegen dan 35 burgers uit Zürich. De burger van Zürich zal misschien zeggen dat dit oneerlijk is, terwijl de burger van Uri zal suggereren dat in alle landen het corrigeren van democratische meerderheden ronduit het idee van federalisme is.
Zijn de federale grenzen nog houdbaar?
De meeste economische, sociale of milieuproblemen overschrijden de grenzen van Zwitserse kantons en hun gemeenten. Er is dus behoefte aan meer samenwerking in grotere regio’s tussen gemeenten en kantons, en ook aan samenwerking met buurlanden bij grensoverschrijdende activiteiten. In de afgelopen decennia hebben zich verschillende vormen van verticale en horizontale samenwerking ontwikkeld. Velen van hen presteren goed. Hun succes is echter gebrekkig door het feit dat ze transparantie, directe participatie van het volk of zelfs voldoende politieke controle door het parlement missen.
Territoriale hervorming
Sommige deskundigen bekritiseren dat de 26 Zwitserse kantons te klein en te talrijk zijn om de meeste toekomstige problemen met succes het hoofd te bieden. Ze stellen een ingrijpende territoriale hervorming voor: bijvoorbeeld de samenvoeging van de bestaande eenheden in zes grotere kantons, elk met een bevolking van ongeveer een miljoen inwoners. Experts denken dat een dergelijke hervorming het federalisme effectiever kan maken. Dergelijke voorstellen zouden echter nauwelijks door het volk worden aanvaard. Bij een populaire stemming in 2002 verwierpen zowel de volkeren van Genève als Vaud het ideaal van het samenvoegen van hun kantons. Dit is een bewijs voor de bevindingen van veel onderzoeken: een grote meerderheid van de Zwitserse burgers is sterk gehecht aan hun kanton. De tijd voor territoriale hervorming van de kantons is nog niet aangebroken. De autoriteiten zijn daarom beperkt tot het verder versterken van de samenwerking tussen staten. Deze situatie verschilt van die van de gemeenten: het samengaan van gemeenten is het afgelopen decennium frequenter geworden.
Nieuwe problemen van sociale integratie
Als gevolg van permanente immigratie uit vele landen in de afgelopen 50 jaar, is meer dan 20 % van de ingezeten bevolking van Zwitserland van buitenlandse afkomst. Tegenwoordig spreken meer dan 500.000 mensen een vreemde moedertaal, en de religieuze gemeenschappen van moslims tellen ongeveer 400.000 mensen. Dit leidt tot nieuwe en ernstige problemen van culturele integratie. Kunnen de nieuwe minderheden profiteren van het federalisme, zoals de Zwitserse minderheden in het verleden deden? Om twee redenen is het antwoord nee. Ten eerste verwerft slechts een klein deel van de immigranten het Zwitserse staatsburgerschap, wat een voorwaarde is voor politieke participatie. Ten tweede kan federalisme minderheden alleen onder bepaalde voorwaarden beschermen: een minderheid moet plaatselijk geconcentreerd zijn in een subnationale eenheid, waar ze een politieke meerderheid vormt, zoals bijvoorbeeld de 6% minderheid van Italiaans-taligen in Zwitserland, die meer dan 90 % meerderheid in het kanton Tessin. Bij immigranten is dat niet het geval. Integendeel, ze zijn geografisch verspreid over het hele land. Dit zijn de grenzen van het federalisme met betrekking tot de bescherming van minderheden. De sociale integratie van immigranten moet daarom op andere manieren worden nagestreefd.