De belangrijkste functie van het Zwitserse federalisme was het overbruggen van culturele kloven tussen verschillende segmenten van de samenleving en de taalgebieden van het land. Kan federalisme minderheden ook in andere landen beschermen? Vergelijkende studies tonen aan dat structuren, processen en de cultuur van het federalisme sterk verschillen. Niet alle landen passen federalisme toe met als doel de culturele diversiteit en de ervaring met de bescherming van minderheden te garanderen. Een manier om minderheden te beschermen zonder territoriale segmentatie is niet-territoriaal of bedrijfsfederalisme. Federalisme kan interfereren met het democratische principe van “één persoon, één stem”.
De essentie van federalistische instellingen
Federalisme is een politiek antwoord om een gemeenschappelijke biosfeer te bieden voor gesegmenteerde delen van een grotere bevolking. De tegenstelling tussen eenheid en diversiteit wordt overbrugd door de verschillende segmenten van de samenleving de grootst mogelijke autonomie te geven binnen de grenzen van een nationaal geheel. Toch is het alleen een antwoord op de territoriale segmentatie van een samenleving. Federalisme reageert alleen op culturele minderheden in de mate dat deze laatste over een politieke meerderheid beschikken in sommige subnationale eenheden. Federalisme verdeelt de politieke macht institutioneel in delen, en dit kan op verschillende manieren. Een belangrijke rol wordt gespeeld door de politieke cultuur. Federaties hebben, ondanks de heterogeniteit van subnationale eenheden, de politieke wil van een samenleving nodig om een natie of staat te vormen en te blijven. Gebrek aan politieke wil kan leiden tot de ineenstorting van de politieke eenheid zoals in het voormalige Tsjechoslowakije of Joegoslavië.
Federalisme – een structuur, een proces en een politieke cultuur
Federalisme is meer dan een structuur. Naast verschillende structurele instellingen, kan ook het politieke proces op verschillende manieren worden georganiseerd. Bovendien impliceren verschillende machtsevenwichten ander passend gedrag, dat kan uitkristalliseren in politieke culturen: de VS en Zwitserland zijn qua structuur vergelijkbaar. Beide zijn ontwikkeld door een bottom-up proces, waarbij de subnationale eenheden veel van hun ‘soevereine’ rechten als voorheen onafhankelijke staten behouden. De politieke cultuur is echter anders. Het hoofddoel van het Amerikaanse federalisme is niet de bescherming van culturele minderheden, maar vooral de scheiding en controle van de staatsmacht. In Zwitserland heeft het hoge vetorecht van het kanton geleid tot een niet-hiërarchische samenwerking tussen het nationale en het subnationale niveau. Het proces van huisvesting van de federale overheid met de subnationale eenheden is een gepast gedrag om oplossingen te vinden. Het is een onderdeel van de politieke cultuur geworden, meestal informeel, en slechts af en toe voorgeschreven als een juridische procedure.
Federalisme als garantie voor culturele verschillen en diversiteit
Federalisme wordt soms gebruikt als synoniem voor de garantie voor culturele verschillen en diversiteit, ongeacht de geschiedenis of sociaal-economische omstandigheden. Maar is het federalisme echt in staat om culturele verschillen en diversiteit te beschermen, als dit het project is? De ervaring is gemengd. In Zuid-Afrika lijkt federalisme een belangrijke rol te spelen bij de consolidering van een diep verdeelde samenleving. Onder het gemeenschappelijke dak van de immense culturele diversiteit van India of Nigeria zijn enkele schaduwen: Diepgaande studies leveren het bewijs dat in situaties van ernstige crisis federale structuren in beide landen niet worden gebruikt om een conflict te verlichten. In België, dat zijn twee segmenten Franstaligen en Vlaams-taligen de grootste autonomie geeft, zou de nationale eenheid vervagen. Hoe dan ook, om effectieve bescherming van minderheden te bereiken, moet federalisme worden ingebed in andere institutionele instrumenten, zoals een niet-religieus, niet-etnisch concept van de centrale staat, een sterke en effectieve traditie van mensenrechten en institutionele elementen van politieke macht. delen.
Federalisme en democratie
Democratie is in feite een meerderheidsregel gebaseerd op het aantal uitgebrachte stemmen, waarbij elke stem gelijk gewicht heeft, terwijl federalisme een gelijke vertegenwoordiging van ongelijke eenheden impliceert. Het is onvermijdelijk dat stemmen van individuen of vertegenwoordigers van lidstaten met een kleine bevolking zwaarder wegen dan die van grote lidstaten. Ze kunnen een veto organiseren om democratische meerderheden te blokkeren. Federalisme verstoort de democratie. Het heeft echter twee belangrijke voordelen die deze kosten kunnen compenseren. Ten eerste, als er eenmaal conflicten ontstaan, is federalisme een beperking die democratische meerderheden ‘dwingt’ om te onderhandelen met federale minderheden, en daarom constructieve compromissen aanmoedigt. Ten tweede kunnen de kosten van federalisme op centraal niveau worden gecompenseerd door democratische winsten in de subnationale eenheden, waar de politieke rechten van de burgers een veel grotere betekenis hebben.
Niet-territoriaal federalisme
Niet-territoriaal of bedrijfsfederalisme stelt een minderheid in staat haar eigen openbare instellingen in stand te houden zonder territoriale segmentatie. Religieuze gemeenschappen kunnen bijvoorbeeld het recht krijgen om hun eigen scholen te hebben. Dit roept twee vragen op. De eerste is: wat zijn de grenzen van het recht van culturele minderheden om hun eigen openbare instellingen te leiden? Dit hangt uiteindelijk af van het concept van de staat, van de grondwet en ook van het pluralisme van een samenleving. De tweede vraag gaat over de gevolgen: kan het niet-territoriale federalisme het evenwicht bewaren tussen eenheid en diversiteit, of leiden parallelle instellingen, exclusief voorbehouden aan culturele minderheden, tot grotere sociale kloof en ondermijnen ze de eenheid? De discussie blijft controversieel: terwijl sommige waarnemers bang zijn voor het laatste, zien anderen niet-territoriaal federalisme als een veelbelovende benadering van ‘identiteitspolitiek’.