Government of the peoply, by the people, for the people. Lincoln – (1809 – 1865) – 16de president van de Verenigde Staten
Hoe ziet dat eruit, een regering van het volk, door het volk en voor het volk. Gaan we dan met zijn allen alles beslissen?
Iedereen begrijpt wel dat dit onmogelijk is. Daarom geven we politici, door verkiezing, de volmacht om in onze naam beslissingen te nemen. Maar hoe controleren we dat zij hun werk correct en eerlijk doen, hoe weten we dat ze ons geld op een verstandige manier uitgeven (doen we dat zelf wel?), hoe kunnen we voorkomen dat de politici samen alle macht naar zich toetrekken? Waarop baseren we onze keuze als we na een aantal jaren terug naar de stembus gaan. Er moet toch wel een controle zijn op hun werkzaamheden. We moeten toch zeker zijn dat ze inderdaad niet hun zakken vullen ten koste van ons, die wat zij uitgeven moeten verdienen. Worden onze belastingen wel goed besteed? Gaat alles er eerlijk aan toe? Hoe kunnen we dan controle hebben over het systeem?
Controle en in evenwicht houden
In de Amerikaanse grondwet van 1787 is een systeem ingebouwd, van wederzijdse controle en evenwicht tussen de drie staatsmachten onderling en, meer in het bijzonder, tussen de federatie van Amerikaanse staten en die staten afzonderlijk. Bevoegdheden worden verspreid over verschillende organen en ieder orgaan is bij de uitoefening van zijn bevoegdheden verantwoording verschuldigd aan een ander orgaan.
Zo zal de president wetten voorstellen, maar het congres moet die goedkeuren want zij schrijven de wet. De president kan internationale verdragen onderhandelen, maar het congres moet ze goedkeuren. Het opperste gerechtshof kan wetten ongrondwettelijk verklaren, want zij houden toezicht op de grondwet en op andere wetten. Dit zijn slechts enkele voorbeelden, maar zij geven een inzicht in het doel: niemand mag de absolute macht hebben.
Wie ‘checks and balances’ zegt, kan rekenen op bijval van de omstanders. ‘Checks and balances’ zijn goed – net zoals een gebalanceerd dieet goed is. Iedereen onderschrijft dit ‘principe’ als wenselijk, nee als noodzakelijk, en iedereen wil er aan voldoen.
Scheiding der machten
‘Checks and balances’ klinkt veel hipper, maar is eigenlijk wat wij de scheiding der machten noemen (klinkt een beetje stoffig, hé). Het Amerikaans systeem is een beetje verschillend van het onze, omdat het daar gaat over de verhouding tussen de president, het congres en het opperste gerechtshof. De bedoeling is natuurlijk dezelfde: ervoor zorgen dat er geen machtsconcentratie komt zoals dat het geval is bij een presidentieel systeem zoals in Rusland of Turkije.
In de Belgische grondwet is de scheiding der machten ingeschreven, maar hier wordt toch serieus aan gemorreld. De realiteit is dat de uitvoerende en de wetgevende macht in ons systeem dikwijls in dezelfde handen zijn. Een regerende meerderheid (coalitie van meerdere partijen) heeft een meerderheid in het parlement. Daardoor kan een regering wetten voorstellen en ‘door het parlement jagen’ zoals men zegt. In feite moet het parlement de uitvoerende macht effectief controleren in alle openbaarheid.
Het parlement moet de burger vertegenwoordigen, niet de partijen. Het is slecht dat de uitvoerende en wetgevende macht in dezelfde handen zijn. Wie heeft dan nog controle over wie? Wie heeft nog controle over de wetten? Wat doen de vertegenwoordigers van de burger in zo’n systeem? Simpel samengevat, de uitvoerende en de wetgevende macht zijn in handen van de partijvoorzitters. En dan is men verwonderd, dat de burger de indruk heeft dat hij geen invloed meer heeft op de politiek, dat de burger vindt dat alles boven zijn hoofd beslist wordt. De burger heeft gelijk, het wordt ver van hem beslist. Bij de regeringsvorming wordt alles beslist door de participerende partijen en dit achter gesloten deuren. Laat ons op zoek gaan naar een beetje meer democratie en zoeken naar oplossingen die het systeem verbeteren voordat het zichzelf vernietigt.
Lees ook: